Laatste rustplaats met de allures van een park

Een beknopte historiek

In de middeleeuwen was het de verantwoordelijkheid van de Kerk om de doden te begraven. Vooraanstaande personen werden in de kerk begraven, terwijl gewone burgers hun laatste rustplaats buiten rond de kerk vonden. Dat leidde op termijn tot problemen, in de kerken hing vaak een penetrante geur van ontbinding. Vandaar ontstond het spreekwoord ‘rijke stinkers’. Bovendien raakten de kerkhoven overvol. Keizer Jozef II maakte op 16 juni 1784 een einde aan deze onhoudbare situatie met een decreet dat het begraven van overledenen binnen de bebouwde kom, in gemeentes met meer dan duizend inwoners, verbood. Ook moesten begraafplaatsen voortaan ommuurd worden. In 1804 volgde een decreet van Napoleon, dat het beheer van begraafplaatsen onder de bevoegdheid van de gemeenten plaatste.

Rituelen van vroeger

Waar een begrafenis tegenwoordig vaak als een verplichting wordt gezien die zo snel mogelijk afgerond moet worden, was dat vroeger anders. Jeanine Ameye herinnert zich nog hoe het ging toen zij twaalf jaar oud was in 1946: ‘Als iemand op sterven lag, kwam de pastoor met een misdienaar langs om de zieke te ‘berechten’. Dat hield in dat hij de stervende hielp om zich voor te bereiden op de reis naar het hiernamaals.

Voorbijgangers die de pastoor onderweg naar de zieke zagen, knielden en maakten een kruisteken als blijk van medeleven. Na een overlijden werd een zandkruis voor de deur gelegd en de familie sloot de rolluiken. Op de dag van de begrafenis hingen er zwarte doeken aan deuren en muren. Soms droeg de familie een heel jaar lang enkel zwarte kleding. In de mis waren er vaak zes pastoors aanwezig. De gemeente had een werknemer die met paard en kar het vuilnis ophaalde. Hij trok voor een begrafenis zijn beste pak aan en verzorgde het vervoer van de kist. Een andere beambte kondigde luidkeels met een bel de plaats en tijd van de begrafenis aan. Doodsbrieven waren toen enkel weggelegd voor de rijkere dorpsbewoners, maar iedereen ontving wel een bidprentje in de kerk.’

Dodenhuisje en bloemrijk ereplein

Het oorspronkelijke kerkhof rond de Sint-Pieterskerk was vroeger groter. Door de aanleg van het Sint-Pietersplein verdween een aanzienlijk deel van de graven, hoewel er nog enkele graven van de zusters der Zeven Weeën bewaard zijn gebleven. Rond 1930 werd het huidige kerkhof aan de Kerkhofstraat aangelegd. Dit kerkhof werd later vergroot door de aankoop van een stuk grond van Van Sever. Over enkele jaren zal het kerkhof opnieuw uitgebreid worden.

Bij het binnenkomen op het kerkhof zie je rechts het ontvangstgebouw en links het dodenhuisje, waar twee koelkasten staan om dode lichamen tijdelijk te bewaren. Ze worden enkel gebruikt voor mensen die onverwacht op straat overlijden. Voorbij de ingang, in het midden, bevindt zich een bloemrijk ereplein met wat verderop een beeldhouwwerk in de vorm van een kruis. Er kwam een ereplaats voor de gesneuvelde soldaten en helemaal achteraan rechts ligt het nieuwe grafperk waar zestig paters passionisten herbegraven werden, nadat hun klooster aan de Mechelsesteenweg verkocht werd en hun eigen begraafplaats daar ontruimd moest worden.

Goed onderhouden

Het kerkhof van Wezembeek-Oppem is een ware parel; het heeft bijna de uitstraling van een park waar je graag rondwandelt. Dat is te danken aan het onderhoudspersoneel, dat alles netjes verzorgt. We spraken er met Philippe Heroes en Philippe Vandevelde, die bezig waren met het schoonmaken van het columbarium, waar urnen bovengronds worden bewaard. ‘We hebben bewust voor dat parkgevoel gekozen. Tijdens de coronaperiode zagen we hier vaak mensen op een bankje zitten met een boek. We willen verder die richting uitgaan, want steeds meer mensen kiezen voor crematie en asverstrooiing’, vertelt Philippe Vandevelde.

‘We hebben onlangs zo’n 300 grafstenen geruimd,’ vult Philippe Heroes aan, ‘een inhaaloperatie omdat we dat al 15 jaar niet meer hadden gedaan. De stenen worden gerecycleerd. Ontgravingen doen we niet meer, we verstoren de doden hun rust niet langer. Al hebben we hier wel recent bezoek gehad van everzwijnen, maar nu is het hek stevig hersteld.’

Ja, we maken hier soms de vreemdste dingen mee’, knikt Philippe Vandevelde. ‘Families die in twee groepen komen groeten omdat er ruzie is, of NoordAfrikaanse families die zingend het kerkhof betreden. Dat is indrukwekkend, want ze kunnen prachtig zingen. Er zijn ook andere gebruiken, zoals die van de Armeniërs, zij brengen vaak voedsel mee naar het graf.’

De twee mannen weten ook enkele bekendere figuren liggen dan die journalist Thierry Luthers opsomt in zijn boek Derniers Domiciles Connus (over begraven mensen die Belgische geschiedenis hebben geschreven uit Brussel en uit de faciliteitengemeenten - red.), zoals de uitvinder van het verwarmingssysteem voor de witloofteelt. Vraag hen er gerust naar als je hen aan het werk ziet op het kerkhof, ze helpen je graag.

Tekst: Karla Stoefs
Foto: ©Tine De Wilde
Uit: uitgekamd november 2024