Rijke geschiedenis Brabantse Wouden in boekvorm gegoten

Wat al even in de lucht hing, is nu werkelijkheid geworden. De Brabantse Wouden zijn officieel erkend als nationaal park. Over het gebied valt heel wat te vertellen. Erfgoed- en natuurdeskundigen en natuurverenigingen schreven de afgelopen jaren aan het verhaal van het landschap en de biodiversiteit van de Brabantse Wouden. In het boek Het verhaal van een landschap nemen ze de lezer mee door de rijke geschiedenis van dit uitzonderlijke landschap en zijn hoogwaardige natuur. Het boek is een lijvig tweeluik (Brabantse Wouden – Het verhaal van een landschap en Leven in de Brabantse Wouden – Een blik op de biodiversiteit) van 336 geïllustreerde pagina’s, uitgegeven in samenwerking met de provincie Vlaams-Brabant. ‘Tot zowat 14.000 jaar geleden stonden er geen bomen in wat vandaag de Brabantse Wouden zijn’, weet redacteur Bart Vercoutere. Daar kwam gelukkig verandering in. De natuur ontwikkelde zich, en de mens kwam er zich vestigen. ‘De vroegste geschreven bronnen beschreven het gebied als een grensregio tussen Keltische stammen. De as BrusselTervuren-Leuven en de Zennevallei vormden de kernen van menselijke activiteit en ontwikkeling.’

Aan de waterbronnen die ze hogere krachten toeschreven, vestigden zich later abdijen en priorijen. ‘Zo had je in Sint-Genesius-Rode de priorij Zevenbronnen’, zegt auteur Djamila Timmermans. Ook de Romeinse aanwezigheid laat zich, onder meer in Linkebeek, nog voelen. Hof te Schavei in Linkebeek verwijst naar het Romaanse scavée. Dat kan zoveel betekenen als groeve of groef.

Zoniënwoud

In de middeleeuwen doen landbouw en bosontginning de eerste kleine nederzettingen ontstaan. ‘In het Zoniënwoud vormen zich in de 10e eeuw woonvormen die later uitgroeien tot Tervuren, Ukkel, Overijse en Watermaal’, zeggen redacteurs Ernst Guelchner en Frank Ruttens. ‘Vanaf de 12e eeuw kwamen daar religieuze nederzettingen bij. In de 14e eeuw stonden er priorijen zoals de priorij van Groenendaal, het Rood Klooster in Oudergem en Zevenborren in Sint-Genesius-Rode.’ Het Zoniënwoud is een van dé grote bossen van de Brabantse Wouden. Al had het doorheen de eeuwen te lijden onder de bomenkap. ‘Er volgde in de 17e eeuw een verstikkende reeks buitengewone kappingen, uit geldnood’, stellen Guelchner en Ruttens. ‘Ook Brussel had extra hout nodig voor de vestigingswerken en de wederopbouw van de stad na een bombardement in 1695. Als gevolg van de ontbossing waren er aan het eind van de 17e eeuw geen bomen meer te vinden die ouder waren dan 60 jaar. Het Zoniënwoud was een verarmd, overkapt woud.’ In dat woud kwamen meer en meer wegen. ‘Tot in de 16e eeuw liepen er alleen onverharde wegen door het Zoniënwoud, gevormd door menselijke passage en de kuddes die er graasden. Tussen 1569 en 1665 werd de Waelsche Weg geplaveid om de stad vlotter te bevoorraden. Het traject volgde dat van de huidige Waterloosesteenweg. De statige dreven die het Zoniënwoud tegenwoordig kenmerken, werden vanaf het begin van de 17e eeuw aangelegd.’

Geen windmolens meer

Het industriële karakter van de Brabantse Wouden is vandaag erg klein. De windmolens zijn allemaal verdwenen. ‘De molen van Zevenbronnen in Sint-Genesius-Rode had ooit het grootste bovenslagrad in de regio, met een diameter van maar liefst 6,98 meter’, weten auteurs Jos De Gelas en Hans de Mars.

Linkebeek en zijn holle wegen

Kenmerkender dan de watermolens, zijn de vele holle wegen die het landschap van de Brabantse Wouden doorsnijden. In het boek wordt uitdrukkelijk verwezen naar het beschermde Wijnbrondal in Linkebeek: ‘Een mooie, diep ingesneden beboste holle weg die vertrekt aan de voet van het kasteel van Linkebeek en in zuidoostelijke richting klimt. Toen het groene Linkebeek aan het eind van de 19e eeuw een gegeerde wandelstreek werd, zakten kunstenaars massaal naar het idyllische Wijnbrondal af om het te portretteren.’ Vandaar de Franstalige naam, Vallée des Artistes. Schrijvers en schilders zochten én vonden hun inspiratie in de Brabantse Wouden. Het Zoniënwoud is zelfs in Parijs te zien. ‘In het Louvre hangt een unieke, met elkaar samenhangende reeks van twaalf indrukwekkend gedetailleerde wandtapijten van jachttaferelen in het Zoniënwoud’, zegt auteur Bart Claes. ‘Prachtige 16e-eeuwse renaissancewerken waar je zelfs het oude hertogelijke paleis van Tervuren op herkent.’

Toekomstbeeld

De erkenning als nationaal park zal het landschap volgens Vercoutere niet ingrijpend veranderen. ‘Er is al 10.000 hectare natuurgebied in de Brabantse Wouden’, zegt Vercoutere. ‘Via een masterplan wordt ingezet op het creëren van extra verbindingen. De bedoeling is om over 20 jaar 750 hectare bos en 750 hectare open verbindingen meer te hebben. We willen niet alles volplanten. Dat hoeft ook niet. Onderzoek heeft aangetoond dat 30 procent bos al voldoende kan zijn voor dieren om zich te verplaatsen. De tuinwijken in bijvoorbeeld Sint-Genesius-Rode kunnen daarin een rol spelen. Het nationaal park is meer dan alleen bodem en natuur. De Brabantse Wouden kunnen ook een toeristisch merk worden. Dat kan een goede zaak zijn voor de horeca en andere ondernemers.’

Tekst: Jelle Schepers
Foto: Agentschap Natuur en Bos

Brabantse Wouden, Het verhaal van een landschap en Leven in de Brabantse Wouden, Een blik op de biodiversiteit, Uitgeverij De Boekenmaker, 336 p., 59,95 euro