Het pensionaat Jules Lejeune

De Kunst van het Verdwijnen

In deze schitterende podcast worden waargebeurde verhalen die zich afspelen in de Antwerpse Joodse wijk met elkaar verweven. De vertelling start met de spectaculaire beroving van de bank BNP Paribas Fortis in 2019 waarbij de dieven de kluis binnendrongen via een tunnel die ze eigenhandig groeven. Een tweede verhaal schetst de terreuraanslag op een Joodse jeugdbeweging in 1980 waarbij een 15-jarige jongen gedood werd en 7 anderen verwond. Een derde verhaal gaat over een kleine jongen, Frans Jeruzalski, wiens verhaal de luisteraar naar het pensionaat Jules Lejeune leidt.

‘Stap nu weg, kijk niet om en wandel verder’

In september 1942 worden Joodse mensen bij een razzia in Antwerpen samengedreven aan het centraal station. Onder hen bevinden zich de 4-jarige Frans, zijn mama en tante. Op dat moment hebben de Antwerpse Joden nog geen weet van het bestaan van concentratiekampen. Maar voor Frans’ mama is het wel duidelijk dat er hen niets goeds te wachten staat. Zij neemt dan ook de moedige beslissing om haar zoontje weg te sturen: ‘Stap nu weg, kijk niet om en wandel verder.’ Kleine Frans doet precies wat zijn mama zegt. Zelf heeft hij geen herinnering aan deze gebeurtenis. Zijn tante, die het concentratiekamp overleeft, vertelt het hem later.
Dwalend door de Antwerpse straten wordt Frans opgemerkt door een non die hem naar het kindertehuis Good Engels brengt. Maar nog geen maand later worden de Joodse weeskinderen uit dat tehuis gearresteerd en naar het doorgangskamp, de Dossinkazerne in Mechelen, gebracht. Op dat moment zitten daar ook de 58 kinderen uit het Jules Lejeunepensionaat, dat toen dienstdeed als weeshuis voor Joodse kinderen. Er wordt gewacht op het transport dat de kinderen naar Auschwitz zal brengen. Het transport loopt echter vertraging op door ontsnappingspogingen van wanhopige gevangenen, waardoor koningin Elisabeth op tijd kan tussenkomen en het bevel geeft om de kinderen van het Joodse weeshuis vrij te laten. Een van hen, Marcel Chojnacki, 10 jaar oud, slaagt erin nog 6 andere kinderen uit de kazerne aan hun groep toe te voegen. Onder hen de kleine Frans. (Lees het verhaal van het Joodse weeshuis online in uitgekamd nummer 9 van het jaar 2002 in het artikel Het Joodse Home d’Ophem geschreven door Michel Spreutels.)

Canada

Op het einde van de oorlog geven de nazi’s alsnog het bevel om alle Joodse kinderen te deporteren. De weerstand en de Vereniging van Joden in België verwittigen net op tijd de directie van het home. De kinderen worden in kleine groepjes ondergebracht in kloosters en katholieke instellingen, waar ze verborgen blijven tot het einde van de oorlog. Zo ontsnapt Frans voor de derde keer aan de dood. Zijn ouders, zijn twee oudere broers, zijn halfbroer en halfzus hebben minder geluk, ze worden allemaal vermoord in Auschwitz.
Frans verblijft na de oorlog in het gezin van zijn oom in Brussel, daarna verhuist hij naar een groottante in Canada en begint er een nieuw leven. Vanaf dan draagt hij de naam Fred J. Kader, met de J van Jeruzalski. Hij blijkt een uitstekende student te zijn en specialiseert zich als kinderneuroloog. Na zijn 44 jaar dienst wordt hij in 2018 bekroond en uitgeroepen tot Pediatric Legend. Maar pas in 1991, bijna 50 jaar na het afscheid van zijn moeder, ontdekt hij zijn verleden en ontmoet hij Marcel Chojnacki. Zijn levensverhaal is ongelofelijk maar waar.

Tuberculose

Het oorspronkelijke herenhuis dat deel uitmaakt van het huidige pensionaat werd in 1902 gebouwd binnen een ommuurd domein. Later volgen verschillende uitbreidingen om het huis als verzorgingsinstelling te laten functioneren. In het artikel van Michel Spreutels lezen we dat het huis, kort na de Eerste Wereldoorlog, toebehoorde aan de Société Israélite d’Assistance AntiTurberculeuse, die er Joodse kinderen die aan tuberculose leden liet onderbrengen. In 1936 startte de Koninklijke Maatschappij voor Kinderbescherming (KMKB) er de jongenskostschool Jules Lejeune op. De naam is een eerbetoon aan Jules Lejeune, minister van Justitie van 1887 tot 1894, die aan de wieg stond van de wetten ter bescherming van de jeugd. In 1942 doet het huis dienst als weeshuis voor Joodse kinderen. Vandaag verblijven er jongens tussen de 12 en 18 jaar met een problematische thuissituatie. De jongens worden er onder meer voorbereid op de stap naar zelfstandig wonen. Onze koningin, die haar hoge bescherming verleent aan de KMKB, bracht het pensionaat op 5 december 2017 een bezoek. Op gemeentelijk niveau wordt het wettelijk statuut van het Pensionaat Lejeune al jaren betwist. De Franse Gemeenschap is wettelijk gezien niet bevoegd voor zaken in een Vlaams Gewest.

tekst: Karla Stoefs
Uit: uitgekamd oktober 2023